Համացանցի կառավարման սկզբունքներն` ըստ Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի

2003 թ-ից աշխարհի ուշադրությունը բևեռվեց դեպի «համացանցի կառավարում» եզրույթը` 2003 թ-ին Ժնևում և 2005 թ-ին Թունիսում տեղի ունեցած Տեղեկատվական հասարակության վերաբերյալ համաշխարհային գագաթաժողովի միջոցով: Տեղեկատվական հասարակությունը լիովին ներգրավված էր համացանցի կառավարման բանավեճում:

Համացանցի կառավարումը բարդ գործընթաց է, որն իրականացվում է բազմաթիվ շահագրգիռ կողմերի մասնակցությամբ` ընկերություններ, պետություններ, միջկառավարական կազմակերպություններ, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներ (ներառյալ` տեխնիկական փորձագետներ): Նրանք աշխատում են փոխադարձ համագործակցությամբ` իրենց համապատասխան դերով ստեղծելու ընդհանուր քաղաքականություն և ստանդարտներ, որոնք կապահովեն համացանցի գլոբալ փոխգործունակությունը` հանուն հանրության բարօրության:

Ժնևում Համաշխարհային գագաթաժողովը ներկայացրեց սկզբունքներ` տեղեկատվական հասարակության համար` ներառյալ համացանցի կառավարում, որում ասվում էր. «Համացանցի միջազգային կառավարումը պետք է լինի բազմակողմ, թափանցիկ և ժողովրդավարական` կառավարությունների, մասնավոր հատվածի, քաղաքացիական հասարակության և միջազգային կազմակերպությունների լիակատար ներգրավվածությամբ»:

Թունիսի գագաթաժողովում պետությունների ղեկավարները համաձայնության եկան համացանցի կառավարման սահմանման շուրջ. «Համացանցի կառավարումը ընդհանուր սկզբունքների, նորմերի, կանոնների, որոշումների կայացման ընթացակարգերի, ծրագրերի մշակում և կիրառում է, որոնք ձևավորում են համացանցի զարգացումը և օգտագործումը»:

Իսկ 2011 թ–ի սեպտեմբերի 21-ին Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեն ընդունեց համացանցի կառավարման սկզբունքների մասին ստորև ներկայացված 10 կետից բաղկացած հռչակագիր:

1. Մարդու իրավունքներ, ժողովրդավարություն և օրենքի գերակայություն

Համացանցի կառավարման կարգավորումները պետք է երաշխավորեն բոլոր հիմնարար իրավունքների և ազատությունների պաշտպանություն և հաստատեն իրենց համընդհանրությունը, անքակտելիությունը, փոխադարձ կապը և փոխհարաբերությունը` համաձայն մարդու միջազգային իրավունքների: Դրանք պետք է երաշխավորեն նաև խոր հարգանք ժողովրդավարության և օրենքի գերակայության հանդեպ և պետք է խթանեն կայուն զարգացմանը: Հանրային և մասնավոր բոլոր դերակատարները պետք է ընդունեն և պաշտպանեն մարդու իրավունքները և հիմնարար ազատություններն իրենց գործողություններում և գործունեության շրջանակում, ինչպես նաև նոր տեխնոլոգիաների, ծառայությունների և դրանց կիրառության համատեքստում: Նրանք պետք է իրազեկ լինեն այն զարգացումներին, որոնք հանգեցնում են հիմնարար իրավունքների և ազատությունների ընդլայնմանը, ինչպես նաեւ դրանց վտանգներին և լիովին մասնակցեն այն ջանքերին, որոնք նպատակ ունեն ընդունել նոր ձևավորվող իրավունքները:

2. Շահագրգիռ բազմակողմ կառավարում

Համացանցի կառավարման կարգավորումների զարգացումը և իրականացումը պետք է բաց, թափանցիկ և պատասխանատու ձևով ապահովի կառավարությունների, մասնավոր հատվածի, քաղաքացիական հասարակության, տեխնիկական համայնքի և օգտատերերի լիակատար մասնակցություն` հաշվի առնելով նրանց հատուկ դերակատարությունն ու պարտավորությունները: Համացանցի հետ կապված միջազգային հանրային քաղաքականության և համացանցի կառավարման կարգավորումների զարգացումը պետք է հնարավորություն տա բոլոր երկրների բոլոր շահագրգիռ կողմերին լիակատար և հավասար մասնակցություն ունենալ:

3. Պետությունների պարտավորություններ

Պետություններն ունեն իրավունքներ և պարտավորություններ` կապված համացանցին առնչվող միջազգային հանրային քաղաքականության հարցերի հետ: Պետություններն իրենց ինքնիշխանության իրավունքների շրջանակներում, ըստ միջազգային իրավունքի, պետք է զերծ մնան որևէ գործողությունից, որն ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն կարող է վնասել անձանց` իրենց տարածքային իրավասությունից դուրս: Բացի այդ, հիմնարար իրավունքները սահմանափակող որևէ ազգային որոշում կամ գործողություն պետք է ենթարկվի միջազգային պարտավորություններին և, մասնավորապես, հիմնված լինի իրավունքի վրա, անհրաժեշտ լինի ժողովրդավարական հասարակությանը և լիովին հարգի համաչափության և ազատ բողոքարկման իրավունքի սկզբունքները` ներկայացված համապատասխան իրավական և գործընթացներով պայմանավորված երաշխիքներով:

4. Համացանցի օգտատերերի լիազորություններ

Համացանցի օգտատերերը պետք է լիովին օգտվեն իրենց հիմնարար իրավունքներից և ազատություններից, տեղեկացված որոշումներ կայացնեն և մասնակցեն համացանցի կառավարման կարգավորման գործընթացին, մասնավորապես` կառավարման մեխանիզմների և համացանցին առնչվող հանրային քաղաքականության մշակմանը`լիակատար վստահությամբ և ազատությամբ:

5. Համացանցի համընդհանրություն

Համացանցին առնչվող քաղաքականությունը պետք է ընդունի համացանցի համընդհանուր բնույթը և համընդհանուր հասանելիության նպատակը: Դա չպետք է բացասաբար ազդի անդրսահմանային համացանցային թրաֆիկի անարգել հոսքի վրա:

6. Համացանցի հստակություն

Համացանցի անվտանգությունը, կայունությունը, հուսալիությունը, ճկունությունը, ինչպես նաև իր զարգանալու կարողությունը պետք է լինեն համացանցի կառավարման առանցքային նպատակները: Համացանցի ենթակառուցվածքի հստակությունը և շարունակական գործառնությունը պահպանելու նպատակով անհրաժեշտ է խթանել ազգային և միջազգային շահագրգիռ կողմերի համագործակցությունը:

7. Ապակենտրոնացված կառավարում

Պետք է պահպանվի համացանցի ամենօրյա կառավարման համար պատասխանատվության ապակենտրոնացված բնույթը: Համացանցի տեխնիկական և կառավարման ոլորտների պատասխանատու մարմինները, ինչպես նաև մասնավոր հատվածը պետք է պահպանեն իրենց առաջատար դերը տեխնիկական և գործնական հարցերում` ապահովելով թափանցիկություն և պատասխանատվություն գլոբալ հանրության առջև այն գործողությունների համար, որոնք ազդեցություն ունեն հանրային քաղաքականության վրա:

8. Կառուցվածքային սկզբունքներ

Պետք է պահպանվեն համացանցի բաց ստանդարտները և փոխգործունակությունը, ինչպես նաև` դրա անվերջանալի բնութը: Բոլոր շահագրգիռ կողմերը համացանցի կառավարման վերաբերյալ իրենց որոշումները կայացնելիս պետք է ղեկավարվեն այս սկզբունքներով: Չպետք է լինեն անխոհեմ արգելքներ նոր օգտատերերի մուտքի և համացանցի օրինական օգտագործման համար կամ ավելորդ բեռեր, որոնք կարող են ազդեցություն ունենալ նորարարության ներուժի վրա` կապված տեխնոլոգիաների և ծառայությունների հետ:

9. Բաց ցանց

Օգտատերերը պետք է հնարավորինս մեծ հասանելություն ունենան համացանցային բովանդակությանը, իրենց ընտրած ծառայություններին` անկախ նրանից դրանք առաջակվում են անվճար, թե ոչ` օգտագործելով իրենց ընտրած հարմարավետ սարքավորումներ: Թրաֆիկի կառավարման միջոցառումները, որոնք ազդեցություն ունեն հիմնարար իրավունքները և ազատությունները վայելելու վրա` մասնավորապես, ազատ արտահայտման, անկախ սահմաններից տեղեկատվության հաղորդման և ստացման, ինչպես նաև մասնավոր կյանքը հարգելու իրավունքները, պետք է համընկնեն ազատ արտահայտման և տեղեկատվության հասանելիության պաշտպանության, մասնավոր կյանքը հարգելու միջազգային իրավունքների պահանջներին:

10. Մշակութային և լեզվաբանական բազմազանություն

Մշակութային և լեզվաբանական բազմազանության պահպանությունը և, անկախ լեզվից կամ ձեռագրից` տեղական բովանդակության զարգացման խթանումը պետք է լինեն համացանցին առնչվող քաղաքականության և միջազգային համագործակցության, ինչպես նաև նոր տեխնոլոգիաների զարգացման առանցքային նպատակները:

Սույն հրապարակումը պատրաստվել է «Լրագրողներ հանուն ապագայի» ՀԿ կողմից հրատարակվող «Համացանց և Իրավունք» հատուկ տեղեկագրի շրջանակում` ԵԱՀԿ երևանյան գրասենյակի ֆինանսական աջակցությամբ: Սույնի բովանդակությունը, արտահայտված տեսակետները և կարծիքները պատկանում են հեղինակին, և հնարավոր է` չհամընկնեն ԵԱՀԿ երևանյան գրասենյակի տեսակետների հետ: «Համացանց և Իրավունք» տեղեկագրի բոլոր նյութերին ծանոթացեք այստեղ:

Պատրաստեց Հասմիկ Փայտյանը

Աղբյուր` JNews.am