Մհեր Արշակյան. «Լրագրողի գործը պատերազմը հասկանալն է, ոչ թե՝ պատերազմը տանելը»

Լրագրող Մհեր Արշակյանի ապրիլյան հրապարակախոսությունը պատերազմի թեմայով է: Եթե քառօրյա պատերազմի օրերին լրագրողների մի մասը օպերատիվ լրատվություն էր իրականացնում արցախյան ճակատից, ապա նույն շրջանում Մհեր Արշակյանի հրապարակախոսության մեջ խտացվում էին Հայաստանում տիրող հասարակական հուզումներն ու տրամադրությունները: Մեծ թվով զոհերի համար իշխանություններին ուղղված քննադատությունները, ցավը, ցասումը, պահանջների ամենադիպուկ ձեւակերպումները տեղ գտան հենց Մհեր Արշակյանի հրապարակախոսության մեջ:

Մամուլի ազատության համաշխարհային օրվա առթիվ JNews-ը ներկայացնում է Մհեր Արշակյանի հետ ունեցած զրույցը լրագրության, քաղաքականության, կեղծ քարոզչության եւ այն ամենի մասին, ինչն ամենից շատ է մտահոգում մեր հանրությանը ապրիլյան հայտնի իրադարձություններից հետո:

– Մհեր, լրագրողներից շատերը՝ սկսնակ ու փորձառու, եղան առաջնագծում, տեսան, պատմեցին: Գայթակղություն չառաջացա՞վ՝ մեկնել առաջնագիծ եւ այնտեղից լրագրություն կամ հրապարակագրություն անել:

– Կմեկնեմ: Բայց ինձ մոտ գայթակղություն կա լրագրություն անելու, այլ ոչ՝ հրապարակախոսություն: Ես կխուսափեի սահմանը դարձնել հրապարակախոսության թեմա, որովհետեւ էնտեղ, որտեղ իրադարձություններն ինձնից հարուստ են, հրապարակախոսությունն անիմաստ է:

– Ի՞նչ կասես այն լրագրության մասին, որ մատուցվեց ռազմաճակատից:

– Ինչ վերաբերում է հեռուստաընկերությունների աշխատանքին, մենք տեսանք ադրբեջանական քարոզչությանը հարիր լրատվություն: Ես կարծում եմ, որ լրագրողների գործը չէ հայրենասեր լինելը: Լրագրողը, ցանկացած պարագայում, պետք է լինի ինչպես Կարմիր խաչի բժիշկը:

Երբ լրագրողը հայրենասեր է, նշանակում է` նա կարող է հանկարծ սպանել իր ձեռքն ընկած ադրբեջանցի գերուն, որովհետեւ հայրենասեր մարդը վրեժի զգացում է ունենում, հատկապես՝ պատերազմի ժամանակ: Դա լրագրողի գործը չէ: Լրագրողի գործը պատերազմը հասկանալն է, ոչ թե՝ պատերազմը տանելը: Պատերազմը տանելը, նրա կողմից, պետք է լինի լրագրության շրջանակներում: Եթե ուզում է հայրենասեր լինել, պետք է հայրենասեր լինի գրչի շրջանակներում, որովհետեւ ինքը միշտ պիտի հիշի, որ պատերազմը ժամանակավոր բնույթ է կրում, անգամ եթե այդ պատերազմն ընդգրկում է իր ողջ կյանքը: Որովհետեւ լրագրությունը, ինչպես աշխարհի բոլոր մասնագիտությունները, մարդուն պատրաստում է վաղվա օրվան: Եթե դու մարդուն պատրաստում ես վաղվա օրվան պատերազմի տրամաբանությամբ, դու միշտ զինվոր ես: Զինվոր՝ ընդդեմ մասնագիտության, ոչ թե զինվոր՝ կանգնած սահմանին:

– Քո ասածը ենթադրում է, որ լրագրողը կարող է մաս կազմել տեղեկատվական պատերազմի՞ կամ դրա ակտիվ մասնակի՞ցը լինել:

– Երբեք չեմ հասկացել տեղեկատվական պատերազմ հասկացությունը: Լրագրողը միայն մի գործ ունի՝ ազնիվ լինել ընթերցողի հետ: Իր ազնվությունը կարող է ելնել պետության շահերից՝ այն բանից ելնելով, թե ինչ չի կարելի ասել: Դրանք այն բաներն են, որ չեն խոսում հասարակության հետաքրքրության հետ: Ենթադրենք՝ ինչ զենքեր ունենք… Որովհետեւ զենքը ի վերջո չի մխիթարում զինվորի մորը:

– Բայց ինչպե՞ս հստակեցնել խոսելիքի ու չխոսելիքի սահմանը:

– Ես կարծում եմ, որ եթե մարդը ազնվություն ունեցավ, կգտնի այդ սահմանը: Սահմանը գծում է ազնվությու՛նը: Իմ կարծիքով՝ պետական շահը ազնվությունն է: Գրողի հայրենասիրությունը ճակատագրերն են, որոնց նա անդրադառնում է: Լրագրողը նույնպես գործ ունի ճակատագրերի հետ: Երբ գունազարդում է այդ ճակատագրերը, պետք է հիշի, որ դրանով նա սնում է թշնամու թշնամական զգացումները: Լրագրողը պետք է խուսափի «էստեղ» սնել «էնտեղի» զգացումները: Սա է, որ մենք չունենք:

Մեր լրագրողները կանգնում եւ հպարտությամբ ասում են՝ «մենք տրամադրված ենք մարտական», «մեր զինվորները գնալու են մինչեւ վերջ» եւ այլն: Դա քո գործը չէ՛: Զինվորին մարտական տրամադրելը զինվորի կենսագրության, նրա մարդ լինելու մասին չէ՛: Նույնիսկ զինվորի աշխատանքի մասին չէ: Հասկանում ե՞ս: Էդ զինվորը մարտական տրամադրվելուց հետո էլ մնում է մարդ, իսկ մարդը, հաստատ, մարտական տրամադրվածը չէ:

Լրագրողը չպիտի զոհեր ունենա: Մենք մեր քարոզչությամբ, հատկապես ԹիՎի-ներով, զոհեր ենք ստեղծում: Մենք էս դեպքում վարվում ենք ադրբեջանցիների նման: Իրենք մեր կերպարում են ունենում զոհեր, մենք՝ էստեղ ենք իրենց գյուղացուն, իրենց հողի աշխատողին դարձնում զոհեր: Էդպես չի լինում: Դա թող մնա զինվորներին, դա թող մնա նրանց, ովքեր ի վիճակի են սպանել: Մենք չենք սպանում:

Ես չեմ բացառում, որ ադրբեջանցին մի երկու գազանություն ավել գիտի, քան ես: Բայց ես չեմ ուզում արթնացնել իր ներսի գազանին: Մեր մեջ մարտական ոգի են արթնացնում թշնամու կերպարով: Էդ թշնամին, էդ գազանը իր հասարակության գործն է: Եթե ինքը դա չի հասկանում, դու էստեղ ունես էսպես ասած… ախր դու չունես իշխանություն, որը քեզ կասի՝ ժողովուրդ, սա պատերազմ է՝ պատերազմի կանոններով, մնացածը ցեղասպանություն է: Լրագրողը ցեղասպանության բարոյական հենքն է դառնում: Ինքն իրավունք չունի: Հասկանում ե՞ս:

– Լրատվամիջոցները շատ էին խոսում նահատակված զինվորների սխրանքների մասին: Սա ճակատագիր ներկայացնելու փո՞րձ էր, թե՞ քարոզչություն:

– Քարոզչություն էլ կար: Քարոզչությունը մեծ էր: Ես դեմ չեմ լեգենդ դարձնելուն: Ծնողների աչքերով էլ կարելի է նայել իրենց զոհված որդիների լեգենդացմանը: Եվ ծնողներին չես պատմի, որ մեզ պետք է, որ քո որդուն լեգենդ դարձնենք: Բայց քանի որ «գլխավոր» քայլն արված է, այսինքն՝ մարդը մահացել է, սպանվել է, զոհվել է, կատարել է իր քաջությունը, ուրեմն մենք պետք է վերականգնենք մարդուն:

– Քո հոդվածներից մեկում նման միտք ես արտահայտել. մեր նահատակներին հերոս դարձրին ադրբեջանցիները: Էս մտքի համար թշնամիներ ու հայհոյանք ձեռք չե՞ս բերել:

– Չէ: Բայց դա այնքա՜ն տրամաբանական ա: Ադրբեջանցիները մեր իշխանությանը դարձրին իշխանություն, վատ իմաստով, եւ մեր տղաներին դարձրին հերոս… ոնց ասեմ… չես կարող ասել՝ լավ իմաստով… աննորմալ ա հնչում… Ուղիների մասին չէ խոսքը: Նրանք չէին ձգտում դառնալ հերոս: Խոսքն այն մասին է, որ եղավ հարձակում, պիտի լիներ պատասխան: Էս տղաները դա արեցին հերոսաբար: Էս տղաները դա արեցին առանց զենքի, բահերով, ասում են՝ նաեւ բահերով: Էս տղաները իրենց հնարավորություններից վեր արեցին, ինչ որ արեցին: Էդ տղաները ոչ մեկի հնարավորության վրա չհենվեցին:

– Իրո՞ք ակնկալում էիր, որ բարձրաստիճան պաշտոնյաները «թող ոչ մի զոհ չպահանջվի՝ ինձնից բացի» գիտակցության են գալու, ինչպես գրել ես քո վերջին հոդվածներից մեկում:

– Հայաստանի Հանրապետությունը որպես պետական միավոր չձեւավորվեց: Չձեւավորվեց քաղաքացու, իշխանության մակարդակով: Թերեւես, ոչ ամբողջ մակարդակով, ձեւավորվեց ընդդիմության մակարդակով: «Թող ոչ մի զոհ չպահանջվի՝ ինձնից բացի» կարգախոսը չի նշանակում անպայման գնալ ու մեռնել:

Դա նշանակում է` էդ զգացումն ունենալ:

Մեր իշխանությունները ոչ միայն «թող ոչ մի զոհ չպահանջվի՝ ինձնից բացի» տողի հասցեատերը չեն, իրենք ի վիճակի չեն անգամ զոհերից մեկը լինել: Իրենք պատրաստ չեն անգամ մատը փուշ մտնելու ցավին: Հետեւաբար, մենք ամբողջությամբ սխալ իշխանություններ ունենք: Նրանք դերի մեջ են մտնում եւ կամուֆլյաժ հագնում, բայց երբ փուշ մտնի, կամուֆլյաժը կհանեն: Էդ առումով մենք տանուլ ենք տվել:

– Խոսում ես խաղաղության դիակապտության մասին եւ պահանջում Սերժ Սարգսյանի հրաժարականը: Կարո՞ ղ է նման բան լինել:

– Էդ հարցում ժողովրդի դերը մեծ է: Խաղաղության դիակապտությունը շարունակվելու է: Խաղաղության դիակապտությունը Հայաստանի Հանրապետության պետական այս ապարատի միակ անելիքն է եղել, կա եւ կլինի: Ես կարծում եմ, որ խաղաղության դիակապտությունը եղել է գործող իշխանության միակ զբաղմունքը՝ իշխանության մեջ լինելու բոլոր օրերին:

Հայտնի բան եմ ասում. ցանկացած կիսապատերազմական վիճակ ժողովրդավարության դեմ է, բայց՝ իշխանության տեսանկյունից: Իշխանությունն ի՞նչ է՝ իշխանության մեջ մնալու փնտրտուք: Իսկ պատերազմական վիճակը այ էդ տարբերակներից մեկն է. նա փնտրտուք չի ենթադրում: Ինքը արդեն պատրաստի քեզ մատուցված վիճակ է՝ իշխանության մեջ մնալու: Որովհետեւ դու շատ հանցագործություններ ես գործում կիսապատերազմական վիճակի անունից: Կարելի է ասել, որ քո հանցագործությունների 80 տոկոսը Ադրբեջանի անունից է արվում: Իրենք ուզում են ասել, որ եթե չլիներ Ադրբեջանը, չէին լինի նաեւ էդ հանցագործություները: Բայց իրենք նատուրայով էդպիսին են: Իրենք հանցագործության պատրաստ են: Վաղը նույնը կանեն Ռուսաստանի անունից, մյուս օրը՝ Թուրքիայի: Կարեւորը, որ ունենան մեկը, ում անունից կարող են հանցագործություն անել:

– Կարո՞ղ ենք ասել, որ Արցախի հարցը հայկական դեմոկրատիայի համար մեծ, ծանր փայտե խաչ են դարձրել, որը նա դեռ շատ երկար քարշ կտա:

– Գիտե՞ս, ես կարծում եմ, որ Արցախը մեզ թույլ է տալիս լինել ժողովրդավարական: Ես կարծում եմ, որ կիսապատերազմական վիճակն անգամ մեզ թույլ է տալիս լինել ժողովրդավարական: Որովհետեւ կիսապատերազմական վիճակում դու օրենքներ ես ընդունում ժողովրդավարության անունից, եւ ոչ թե՝ կիսապատերազմական վիճակի անունից: Հետեւաբար՝ դու կարող ես լինել ժողովրդավար: Դու միգուցե տնտեսապես չզարգանաս, բայց ժողովրդավարություն կարող ես ունենալ:

Բայց ես չեմ կարող ունենալ Սահմանադրական դատարան եւ նրա գլուխ դնել Գագիկ Հարությունյանին: Չեմ կարող: Որովհետեւ դա նույնպես սնում է պատերազմը: Գագիկ Հարությունյանը պատերազմի հացն է: Սերժ Սարգսյանը պատերազմի հացն է: Գագիկ Խաչատրյանը պատերազմի հացն է: Սրանք բոլորը սնում են պատերազմը: Որովհետեւ սնվում են էնտեղից: Հասկանում ե՞ս:

– «ՀՀԿ–ն ավելի հավերժ է թվում, քան նույնիսկ՝ Աստված»: Էլի քո հոդվածից եմ մեջբերում: Բայց ՀՀԿ–ն է, չէ՞, Հայաստանի քաղաքական դաշտի «Աստվածը»: Էլ թվալս ո՞րն է:

– Ես քաղաքական դաշտին աստծո տեսանկյունից չեմ նայել եւ չեմ էլ նայի: Ներողություն եմ խնդրում էդ բառի համար. էնպիսի ողորմելիներ, ինչպիսիք ՀՀԿ-ում են, նրանց չի կարելի նայել նույնիսկ մարդու տեսանկյունից: Բայց իրենք, ի տարբերություն Աստծո, ապրել գիտեն: Եվ էդ իմացությունն է ապրեցնում ՀՀԿ-ին: Օրինակ` մենք չգիտենք, իրենք՝ գիտեն:

– Էս վիճակում լրագրողն անելիք ունի՞:

– Լրագրողներն ովքե՞ր են՝ ապրել իմացողների ծառաները: Ով փորձում է էդ ապրել իմացողներից ետ քաշվել, ետ է քաշվում ապրելու տարբերակներից, հնարավորությունից, որովհետեւ Հայաստանում ստեղծվել է մի իրավիճակ, երբ ապրելու բոլոր հնարավոր աղբյուրներն իրենք են: Եվ լրագրողները գիտեն դա: Գիտեն, որ պետք է խաղան նրանց խաղի կանոններով:

– Փաստորեն պրոֆեսիոնալ լրագրությունը տանում է ապրելու ձեւերի բացառմա՞ն:

– Այո:

– «Քաղցկեղից բուժվելու այս ողբերգությունը մեր օրերի հեռուստաընկերությունների եւ էլեկտրոնային լրատվամիջոցների մեծ մասի հիվանդությունն է՝ նրանք կարող են քննադատել կամ հողին հավասարեցնել բոլորին՝ սակայն Սերժ Սարգսյանի ընտանիքն անուն առ անուն անձեռնմխելի է։ Նրանք բոլորն արդեն մտել են սեփական առողջության համար անընդհատ մուրալու մի դաշտ….»,-քեզ եմ հղում կատարում: Անշնորհակալ գործ չէ՞՝ քննադատել գործընկերներին:

– Չէ: Որովհետեւ էդ «գործընկերներ» հասկացությունը հայաստանյան լրատվական դաշտի պայմաններում շատ հեղհեղուկ է: Ինքս էլ եմ հեղհեղուկ, միայն իրենք չեն հեղհեղուկ: Ոչ պրոֆեսիոնալը անդրադառնում է ոչ պրոֆեսիոնալների գործին եւ գտնում է բաներ, որոնք ինքը չէր անի: Իմ էթիկական կոդեքսը թույլ չի տալիս ունենալ անձեռնմխելիներ՝ իշխանության մեջ, նրանց դեմքով, ովքեր ձիու վրա են: Ես համաձայն եմ անձեռնմխելիներ ունենալ նրանց մեջ, ովքեր ընկել են ձիուց: Իսկ ովքեր ձիու վրա են՝ ոչ: Իսկ էսօր ձիու վրա, որպես Ժուկով, որպես Նապոլեոն, դա Սերժ Սարգսյանն է: Հետեւաբար չես կարող հողին հավասարեցնել Հովիկ Աբրահամյանին` չնկատելով Սերժ Սարգսյանին: Եթե կարող ես, ապա գնա պահակ աշխատիր, այգեգործ աշխատիր Սերժ Սարգսյանի մոտ, անպայման նրա մոտ, որովհետեւ Հովիկ Աբրահամյանը քեզ չի վերցնի աշխատանքի:

– Ո՞ր ժանրն է ընտրել Մհեր Արշակյանը՝ լրագրությու՞նը, թե հրապարակախոսությունը:

– Ես չեմ ընտրել ոչ լրագրությունը, ոչ հրապարակախոսությունը: Ես ընտրել եմ բանաստեղծությունը: Որովհետեւ դա ապաստարան է ե՛ւ լրագրությունից, ե՛ւ հրապարակախոսությունից, ե՛ւ իշխանությունից…. Եվ քաղաքականության մեջ անգամ, ես փորձ եմ անում, գուցե խղճուկ, եւ ըստ ամենայնի՝ խղճուկ, այնուամենայնիվ, փորձ եմ անում քաղել բանաստեղծականը:

– Բայց քաղաքականության մեջ բանաստեղծական մի բան մնացե՞լ է:

– Չէ… Գիտե՞ս, չի եղել, ըստ երեւույթին: Եվ էդ իմ սիզիփոսյան փորձը՝ քաղաքականության մեջ գտնել բանաստեղծականը… Համենայնդեպս, նահանջել պետք չէ: Միշտ պետք է փորձել: Որովհետեւ բանաստեղծականը հնարավոր է գտնել նույնիսկ սատանայի մեջ: Գիտե՞ս, բանաստեղծականը ոչ թե քաղաքականության մեջ ա, այլեւ՝ իրավիճակի մեջ: Ավելին: Բանաստեղծականը քո ընկալումների, քո էսթետիկայի եւ իրավիճակի հակաէսթետիկայի բախման մեջ ա: Եվ մեր իշխանության իրականացրած քաղաքականության մեջ հակաէսթետիկան հարյուրտոկոսանոց է:

Լուսանկարը` Մհեր Արշակյանի ֆեյսբուքյան էջից

Աղբյուր` JNews.am